Groeipijnen en onzekerheid rondom klimaatbeleid kunnen groei maken of breken
De Nederlandse economie lijkt zich sneller te herstellen dan verwacht na de klap die volgde op de coronamaatregelen. Binnen sectoren worden echter behoorlijke groeipijnen gevoeld die de volumegroei van afzonderlijke bedrijven beïnvloeden. Nijpend zijn de hoge grondstofprijzen, personeelstekorten en de stikstofproblematiek. Ook wordt nog niet zoveel gereisd als voorheen.
Download het volledige rapport
(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)
De economie lijkt uit het slop. De macro-economische groeiverwachtingen zijn fors omhoog bijgesteld en de coronasteun wordt afgebouwd, omdat de meeste bedrijven hun deuren weer kunnen openen en burgers driftig consumeren om hun hernieuwde vrijheden te vieren. Wie de verwachte groeicijfers van de afzonderlijke sectoren bekijkt, ziet dan ook dat het veel beter gaat dan tijdens de diverse lockdowns. Sectoren als industrie, technologie en media, en zakelijke dienstverlening komen zelfs weer terug op het niveau van voor de crisis.
Dat is alleen niet het hele verhaal. Wie dieper de sectoren induikt ziet dat individuele ondernemers nog altijd met onzekerheden kampen die voor hoofdbrekens zorgen en de groei van hun bedrijf kunnen maken of breken. Waar het gros van de ondernemers profiteert van het herstel, zijn er ook ondernemers die achterblijven.
De onzekerheden zijn tweeledig. De eerste gaat over de groeipijnen, zoals de tekorten aan grondstoffen en materialen, veroorzaakt door een combinatie van inhaalvraag bij snel herstel en gelijktijdige problemen in de productie en toelevering in de internationale keten. Of zoals het gebrek aan personeel dat sterker is dan voorheen nu sectoren na lange tijd weer open zijn. De tweede onzekerheid gaat over de complexe problemen die voor de uitbraak van Covid-19 al aan de orde waren. Deze zijn tijdens de pandemie naar de achtergrond verdwenen, maar komen nu weer als de inhoud van het riool na een stortbui naar boven borrelen. Zo waren de klimaatproblemen en de vergrijzing altijd al aanwezig.
Hoofdbrekens
Om bij de eerste onzekerheid te beginnen: de groeipijnen. Deze zijn rechtstreeks het gevolg van de pandemie. Zo sloot China diverse zeehavens en fabrieken en deden zich nadien ook elders in de wereld regelmatig productiebelemmeringen voor. De bouw is een van de sectoren die hier de gevolgen van ondervindt. Vanwege de tekorten zijn de prijzen van de grondstoffen zo hard opgelopen dat bouwers niet meer inschrijven op aanbestedingen wanneer ze geen zekerheid krijgen over de vergoeding van hun kostprijs, die mogelijk snel verder kan stijgen zodra de bouw is gestart. Een wijk van honderd betaalbare woningen in Almere wordt om die reden voorlopig niet gebouwd.
Ook de industriesector wordt geraakt vanwege het tekort van meer dan een kwart van de benodigde materialen. In de auto- en aanhangwagenindustrie is dit zelfs opgelopen tot bijna 50 procent. Tegelijk zit de bezettingsgraad op een historisch hoog niveau van 84 procent en is de vraag enorm. De leveringsduur van producten neemt toe. De Nevi Levertijden-index stond in juni op 12,2, de laagste stand ooit. Alles onder de 50 duidt op een toename. Door het tekort aan chips is de levering van auto’s bijna volledig stilgevallen. Bedrijven in de consumentenelektronica hebben hier eveneens last van.
Hierbij komt een groot tekort aan containers in de zeehavens, wat de prijzen van die containers heeft vertienvoudigd. Onderzoeksbureau Drewry becijfert dat het verschepen van een 40-voets container van Shanghai naar Rotterdam 13.787 dollar kost, terwijl hiervoor over de laatste vijf jaar gemiddeld slechts 1670 dollar werd betaald. De prijzen werden opgedreven toen de wereldhandel na de zomer van 2020 herstelde en er plotseling grote vraag was naar containers. Ook de mondiale groei in het digitale winkelen in 2020 van 27 procent en een verwachte groei in 2021 van 14 procent wakkert het capaciteitstekort aan schepen en containers aan.
Spagaat
De dure grondstoffen en transportkosten leiden tot een spagaat bij ondernemers. Zo willen enkele Nederlandse producenten de productie dichterbij huis halen, zo meldde Het FD eind augustus. Door ‘reshoring’, zoals het heet, hoeven geen hoge importtarieven meer te worden betaald, zijn minder containerschepen nodig en profiteert het milieu omdat de vervoersbewegingen beperkt blijven. Het enige nadeel is dat het heropstarten van industrie die ooit naar Azië is verplaatst, lang duurt. Voor de korte termijn is dit dus geen oplossing om de tekorten aan materiaal het hoofd te bieden. Daarbij komt dat bedrijven uit diverse sectoren al kampen met stevige personeelstekorten. Zouden zij hun industrie terughalen, dan wordt dat probleem alleen maar groter. Dat is de spagaat waarin de ondernemers zitten.
De huidige personeelskrapte is deels het gevolg van een verschuiving van banen. Zo is een deel van het personeel in de horeca tijdens de diverse lockdowns in coronagerelateerde banen gaan werken. Nu van iedereen boven de twaalf jaar bijna 75 procent is gevaccineerd, wordt geleidelijk de tegengestelde beweging ingezet. Ook komen werknemers beschikbaar doordat de overheidssteun per 1 oktober stopt voor alle sectoren, behalve de evenementenbranche die nog altijd in lockdown is. Werknemers die in bedrijven werken die zonder steun niet verder kunnen, moeten op zoek naar een andere baan. Daarvan kan de horeca profiteren, waar nu 31 procent van de ondernemers met tekorten aan arbeidskrachten kampt.
Het is overigens niet alleen de horeca die de gevolgen van personeelstekorten groeibelemmeringen ondervindt. Het aantal vacatures lag in het tweede kwartaal zo’n 50 procent hoger dan eind vorig jaar. In de bouwsector is het personeelstekort ook terug van weggeweest, evenals als in de foodsector. In de transportsector heeft een op de vier bedrijven last van een tekort aan arbeidskrachten, met name aan chauffeurs. Uiteindelijk zal de arbeidsmarktkrapte volgens de macro-economen van ABN AMRO terugkeren naar het niveau van 2019, toen ook al sprake was van een tekort. Naar verwachting blijft vooral veel vraag bestaan naar gespecialiseerde technici en naar installateurs die gewild zijn om zonnepanelen of warmtepompen te plaatsen; banen die bijdragen aan de energietransitie.
Klimaatmaatregelen
Het klimaat is al langer een punt van aandacht. Het IPCC-klimaatrapport van de Verenigde Naties dat vorige maand uitkwam, heeft de urgentie nog verder aangewakkerd. De vrijwel gelijktijdige aankondiging van de Europese Green Deal van Frans Timmermans maakt het voor ondernemers extra onzeker welke maatregelen de politiek gaat nemen. De infrastructuur is een voorbeeld van een sector waarbij de verwachte groei beperkt blijft vanwege onduidelijkheden in het beleid. Op zich is het aanleggen van wegen toegestaan, maar de stikstofuitstoot moet worden meegeteld. Niet bekend is of de bouwers bij de berekening van deze totale uitstoot rekening moeten houden met een belasting binnen een grens van 5-kilometer of dat ze mogelijk een grens van maar liefst 25 kilometer in acht moeten nemen. De onduidelijkheid heeft nu tot gevolg dat veel projecten worden uitgesteld.
Ook de agrisector hangt de stikstofproblematiek als het zwaard van Damocles boven het hoofd. Nog altijd lijkt een oplossing ver weg, waardoor veel veehouders in grote onzekerheid verkeren. Met name ondernemers in de buurt van natuurgebieden krijgen vanwege onduidelijkheid rondom het beleid geen vergunning en worden daardoor beperkt in hun ondernemerschap. Verder zijn voor de plantaardige sectoren de uitbraken van ziekten een uitdaging. Door recente perioden met zware regenval vormen schimmels bij onder meer de aardappelteelt een probleem. Voor tuinders geldt dat de hoge gasprijzen op de marges drukken.
Tot slot bestaat onzekerheid over de verspreiding van de deltavariant van het coronavirus. Hoewel na intensieve maanden van vaccineren het normale leven weer deels een aanvang kan nemen, is nog altijd 25 procent van de bevolking niet gevaccineerd. Bovendien nemen waarschuwingen over het afnemen van het niveau van bescherming van de huidige vaccins toe. Fysieke winkels in met name non-food blijven kwetsbaar als consumenten ook na de normalisering producten online blijven kopen. De leisuresector ervaart de angst van hernieuwde gedwongen sluiting elke dag, waardoor het lastig is om meer vast personeel in dienst te nemen waarmee het huidige personeelstekort het hoofd zou kunnen worden geboden.
Meer informatie
Lees het volledige rapport 'Groeipijnen en onzekerheid rondom klimaatbeleid kunnen groei maken of breken'.
(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)
Lees meer sectoroverstijgende artikelen
Naast de ontwikkelingen en kansen die zich in specifieke sectoren voordoen, zijn er ook volop actuele zaken die effect hebben op alle sectoren. Van klimaatbeleid en verkiezingen tot personeelstekorten en grondstoffenprijzen.
