Miljardenschade aan biodiversiteit noopt tot radicale stappen

(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)

Het inzichtelijk krijgen en verminderen van die schade door bedrijven is dan ook cruciaal. Het is aan overheden om bbp-groei van het voetstuk te halen en bovendien het werken met ‘echte’ prijzen te stimuleren.

De huidige wijze van produceren en consumeren is ‘economisch kortzichtig’ en vernietigt waarde op de lange termijn. Dat stellen ruim driehonderd internationale bedrijven eind oktober in een brandbrief waarin zij wereldwijde regeringsleiders oproepen om het rapporteren over schade aan biodiversiteit verplicht te maken, in aanloop naar de ‘COP 15’-bijeenkomst in Montreal die vanaf 7 december aanstaande plaatsvindt. Inmiddels roepen meer dan duizend grote bedrijven de overheden op om de structurele afname aan biodiversiteit tegen 2030 omgekeerd te hebben.

Het is in hun eigenbelang om de schade aan biodiversiteit te beperken. Zo is meer dan de helft van de wereldwijde economie in zekere mate afhankelijk van ‘ecosysteemdiensten’ van de natuur, zoals de productie van voedsel, de opslag van koolstof, bescherming tegen ziektes, zuurstofproductie, filteren van lucht en water en het bieden van medicinale ingrediënten. Deze diensten staan onder druk door een verlies aan biodiversiteit. Volgens wetenschappers dreigen een miljoen soorten planten, dieren en micro-organismen uit te sterven en is de omvang van wildpopulaties van dieren in ongeveer vijf decennia gemiddeld met 69 procent geslonken.

Uit ketenonderzoek van ABN AMRO en het Impact Institute blijkt dat de Nederlandse samenleving zich niet onbetuigd laat in de biodiversiteitscrisis. In een studie waarin de schade van 65 bedrijfstakken via de handel met 140 landen en het gebruik van 42 typen gewassen is meegenomen, blijkt dat de Nederlandse samenleving voor bijna 40 miljard euro aan schade aan ecosysteemdiensten veroorzaakt. Bij het berekenen van de schade in euro’s is rekening gehouden met verscheidenheid aan lokale ecosystemen: zo is landgebruik of luchtvervuiling in een tropisch regenwoud schadelijker dan in een woestijn.

De berekende schade komt overeen met ongeveer 5 procent van het bbp in het jaar 2020, ofwel een kleine 2300 euro per inwoner.

Het grootste deel van die schade is verborgen. Zo vindt van de totale schade 70 procent via zakenpartners in het buitenland plaats. De import van cacao kan immers samengaan met landgebruik in Ivoorkust of Ghana, die van rijst met uitstoot van methaan bij de teelt in India of Pakistan, van soja met landgebruik in Brazilië en van rundvlees met watervervuiling in Argentinië.

Van de bijna 40 miljard euro komt een kleine 5 miljard euro voor rekening van bedrijven die actief zijn in de agrarische sector en ruim 4 miljard euro vanuit branches in de voedingsmiddelenindustrie. Het aandeel van deze sectoren in Nederland tezamen in de biodiversiteitsschade bedraagt dus ongeveer 23 procent. Daarbij is de schade per euro volume het hoogst bij houderijen van rundvee.

Die schade zit dus ook in andere, minder voor de hand liggende sectoren en kan dus veel subtieler zijn. Dit betreft onder meer het IT-gebruik van banken of zakelijke dienstverleners. Dat gaat immers samen met veel energieverbruik in datacenters en het gebruik van schaarse metalen in hardware, en daarmee met uitstoot eerder of later in de keten.

De biodiversiteitscrisis manifesteert zich in het bedrijfsleven dan ook op een breed front, zoals verder toegelicht onder de eerste aanbeveling. En de sleutel tot het oplossen van die crisis ligt dan ook niet alleen bij de agrarische sector of de voedingsmiddelenindustrie, maar ook bij sectoren als de zakelijke dienstverlening en de financiële dienstverlening. Daar is de schade aan biodiversiteit per euro weliswaar lager, maar door hun grote vertegenwoordiging in de Nederlandse economie zijn ze toch goed voor een belangrijk deel van deze schade.

Binnen sectoren bestaan allerlei verschillen. Zo is binnen de industriesector (5,3 miljard aan totale schade) de chemische industrie (1,3 miljard) de subsector met de hoogste schade aan biodiversiteit.

Bedrijven kunnen die schade terugbrengen in hun eigen bedrijfsvoering en via gesprekken met leveranciers, wanneer duidelijk is hoe die berokkend wordt. De becijferde schade wordt in binnen- en buitenland veroorzaakt door niet-duurzaam landgebruik, uitstoot van broeikasgassen en lucht- en watervervuiling. Deze vier factoren worden via Nederlandse productie en consumptie duidelijk geraakt. Dit tast de verscheidenheid van soorten, ecosystemen, interacties – zoals de bestuiving van gewassen door insecten – en de genetische variatie aan, en zorgt daarmee voor een verzwakking van de ecosysteemdiensten.

Dat bedrijven zich toch tot de wereldleiders wenden, heeft te maken met de spagaat waarin het bedrijfsleven verkeert. Bedrijven die op eigen houtje maatregelen nemen om biodiversiteitsverlies tegen te gaan, kunnen mogelijk op korte termijn verlies van hun concurrentiepositie ondervinden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als een veehouder door het stoppen met kunstmest en bieden van meer ruimte aan zijn dieren in productie flink achteruitgaat, maar de supermarktbezoeker aan het einde van de keten consequent kiest voor goedkoper, minder duurzaam vlees van concurrenten.

Als grote bedrijven inspanningen doen om biodiversiteitsschade te verminderen die leiden tot winstdruk op korte termijn, kan dat gefronste wenkbrauwen bij aandeelhouders of andere belanghebbenden tot gevolg hebben. Zo keren Europese en Amerikaanse sectorale belangenverenigingen zich vaak tegen biodiversiteitsbeleid, blijkt uit recent onderzoek.

“Door die tegenstrijdige belangen heeft de biodiversiteitscrisis te weinig aandacht gekregen”, stelt ecoloog Patrick Jansen van Wageningen University & Research (WUR). “Een doorbraak is nodig, en lukt vooral als bedrijven perspectief geboden krijgen. Net als de financiële sector speelt de overheid hierbij een belangrijke rol.”

Doortastende wetgeving kan namelijk voor eerlijke spelregels zorgen en daarmee belangrijke drempels voor bedrijven wegnemen. Hier zijn de afgelopen jaren al diverse initiatieven voor opgezet, onder meer op Europees niveau. Zo heeft de Europese Unie (EU) dit jaar voorgesteld dat tegen 2030 voor tenminste 20 procent van de land- en zeegebieden herstelmaatregelen zijn genomen, en moedigt daarom aanvullend beleid tegen vervuiling van lucht, water en bodem aan.

Daarnaast verlangt de Europese Centrale Bank dat commerciële banken in kaart brengen welke bedrijfstakken van de economie het meest gevoelig zijn voor de afbraak van ecosysteemdiensten, evenals inzicht in de gevoeligheid van de eigen operatie voor aanstaande wetgeving, reputatieschade of een meer duurzame marktvraag. Onvoldoende aandacht voor de natuur kan leiden tot weglopende klanten, leveranciers en zo een aantasting van kredietwaardigheid.

Met dergelijke regelgeving gaan langetermijnbelangen voor bedrijven meer parallel lopen met kortetermijnbelangen, waar die twee nu niet altijd stroken.

Voor zowel bedrijven als overheden is haast geboden. Volgens wetenschappers zijn zogeheten kantelpunten meer in zicht gekomen voor wereldwijde ecosystemen, zoals de smeltende ijskappen op Groenland en Antarctica, tropische koraalriffen die als huis voor een groot deel van het onderzeese leven dienen en het regenwoud van de Amazone. Voorbij die kantelpunten is het zeer moeilijk het tij nog te keren, met alle gevolgen van dien: meer overstromingen, bedreiging van voedselzekerheid, minder toegang tot drinkwater en het risico op een onleefbare aarde op lange termijn.

Succes is daarbij echter verre van gegarandeerd. Immers: het wereldwijde VN-orgaan Convention on Biological Diversity (CBD) stelde in 2010 al twintig wereldwijde doelen op het vlak van biodiversiteit, waarvan er niet één volledig werd gehaald. De volgens wetenschappers cruciale ‘transformatieve verandering’ heeft nog niet plaatsgevonden.

Een doorbraak is nodig. Vanuit het ketenonderzoek met Impact Institute en bestaande inzichten over biodiversiteit doen wij diverse aanbevelingen waarmee een dergelijke systeemverandering bewerkstelligd kan worden. Hoewel deze specifiek gericht zijn op bedrijven en overheden, is het duidelijk dat ook andere partijen – zoals kapitaalverstrekkers en consumenten – een cruciale rol hebben bij het bewerkstelligen van het succes.

In de rest van deze publicatie zullen we de volgende aanbevelingen handen en voeten geven. De eerste drie aanbevelingen zijn daarbij in het bijzonder op ondernemingen gericht, de volgende drie vooral op de overheid.

1. Herken (verborgen) schade aan biodiversiteit
2. Maak biodiversiteit integraal onderdeel van de bedrijfsvoering;
3. Ga op zoek naar kleine winsten, met een groot effect;
4. Verhoog kennis en bewustzijn over biodiversiteit;
5. Reken met ‘echte’ prijzen;
6. Haal bbp-groei van het voetstuk, verschuif naar brede welvaart.

Een boodschap staat hierbij centraal, zoals wereldwijde bedrijven in hun brandbrief aangeven: “Transformeer de regels van het economische spel en verplicht bedrijven om direct actie te ondernemen.”

Een uitwerking van alle aanbeveling is te lezen in het bijgevoegde rapport, evenals een uitleg over de methodologie.

Lees het volledige rapport 'Miljardenschade aan biodiversiteit noopt tot radicale stappen'.

Lees meer sectoroverstijgende artikelen

Naast de ontwikkelingen en kansen die zich in specifieke sectoren voordoen, zijn er ook volop actuele zaken die effect hebben op alle sectoren. Van klimaatbeleid en verkiezingen tot personeelstekorten en grondstoffenprijzen.

Bekijk alle artikelen

Ondernemen in onzekere tijden

Het zijn onzekere economische tijden voor ondernemers en consumenten. Zaken als de inflatie, de stikstofcrisis, de energieprijs en het personeelstekort houden veel mensen bezig. Gaan we een recessie tegemoet? Of blijft de economie groeien? Kom hierover meer te weten.

Lees meer