Bouwsector: meer bouwen en toch CO2 verminderen

"Dat zet een dubbele druk op de bouw: verduurzamen, maar ook de productiviteit opvoeren", zegt Leontien de Waal, sector banker Bouw bij ABN AMRO. De uitdaging om te verduurzamen is dan ook groot voor bedrijven in deze sector. "Temeer omdat de bouwsector enorm gefragmenteerd is. Het bouwproces kent veel verschillende stappen en specialismen. Van betonproducenten tot installateurs, van weg- en waterbouwaannemers tot en met utiliteitsbouwers. Voor al die specialismen is het een uitdaging om fossiele brandstoffen en materiaalgebruik te reduceren, omdat alternatieven nog niet altijd voorhanden of te duur zijn."

De bouwsector is bij uitstek een sector die voor het grootste deel uit mkb-bedrijven bestaat. Wanneer deze groep verduurzaamt, drukt dat dus een wezenlijke stempel op de hele sector. "En de meeste bouwondernemers zijn zich ook bewust van de noodzaak om te verduurzamen", zegt Paul Bisschop, sectoreconoom Bouw & Real Estate bij ABN AMRO. "In het bijzonder voelen familiebedrijven een grote verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een duurzame toekomst. Maar dat is niet altijd makkelijk. Een bouwondernemer die emissieloos wil bouwen, kan dat bijvoorbeeld doen door gebruik te maken van elektrisch materieel. Maar de aanschaf daarvan is vaak te duur in relatie tot het gebruik ervan."

Tegelijkertijd vragen steeds meer grote bedrijven van hun toeleveranciers dat ze duurzaam zijn. Onder andere ingegeven door de CSRD-richtlijn. Bisschop: "Wil een mkb-bedrijf kans maken om een tender te winnen, dan moet het vaker aan ketenpartners en opdrachtgevers kunnen aantonen dat het duurzaam bouwt. Daardoor neemt de druk om te verduurzamen toe. We zien dat bedrijven daardoor soms kiezen voor de optie om duurzaam materieel te huren of te leasen. Eventueel in samenwerking met collega-bedrijven of via een deelplatform. Samenwerking wordt dus steeds belangrijker.”

Als we het hebben over verduurzaming van de bouw, moeten we volgens De Waal ook rekening houden met een verschuiving van emissies tijdens én na de bouw. De Waal: "We weten dat er veel meer CO2-uitstoot vrijkomt tijdens de jaren dat een gebouw in gebruik is, dan tijdens de bouw ervan. Maar dat gaat veranderen. Volgens de Europese Richtlijn energieprestaties van gebouwen (EPBD 4, red.) moeten nieuwe gebouwen namelijk in toenemende mate emissieloos worden opgeleverd."

Een specifieke uitdaging bij verduurzaming van de bedrijfsvoering is netcongestie. De Waal: "Er is file op het elektriciteitsnet op piekmomenten. Niet alleen biedt dat uitdagingen voor de bouwplaatsen zelf, ook nieuwe laadinfra, kantoorpanden, scholen en woningen krijgen steeds vaker geen elektriciteitsaansluiting. De bouwsector heeft dan een probleem, omdat ze de wens van een opdrachtgever niet in vervulling kan laten gaan. Dit geldt ook voor verduurzamingswerkzaamheden aan woningen en gebouwen, waarbij elektrificatie een grote rol speelt."

Verder zit de relatief lange waardeketen een snelle reductie van uitstoot in de weg. De Waal: "De waardeketen in de bouw is lang en complex. Het in kaart brengen van scope 3, ofwel de CO2-uitstoot die verderop in de keten tot stand komt, is dan ook een complexe exercitie. Ook moeten alle bouwpartners willen meewerken aan reductie-initiatieven. Daarom is samenwerking en afstemming over de wijze waarop informatie wordt vastgelegd binnen de keten ook zo belangrijk. En dat gebeurt ook."

Dat het terugdringen van emissies lastig is in de bouw, blijkt ook uit de cijfers. De Waal: "In het bouwproces daalde de uitstoot van 0,8 miljard kilo CO2 in 2012 naar 0,5 miljard kilo CO2 in 2022. De Waal: "Dat klinkt als heel wat, maar we hebben het hier alleen over de uitvoerende bouw en nog niet over de producenten van bouwmaterialen." Volgens de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs moet de uitstoot van broeikasgassen in de bouw in 2030 55 procent lager zijn dan in 1990. De Waal: "En in 2022 zaten we nog op ongeveer hetzelfde niveau als in 1990. Dat betekent dat we nu gemiddeld minimaal zes procent per jaar moeten reduceren. En dat terwijl er steeds meer gebouwd, gerenoveerd en vervangen moet worden."

Ondanks de vele uitdagingen hebben ook bedrijven in de bouw inmiddels de nodige stappen voorwaarts gezet. De Waal: "Er gebeurt ook heel veel moois in de bouw als het gaat om verduurzamen van de bedrijfsvoering. Veel licht materieel dat aanvankelijk door diesel werd aangedreven is nu bijvoorbeeld elektrisch. Bouwondernemers maken daarnaast steeds meer gebruik van hout, CO2-armer beton en bijvoorbeeld biobased asfalt."

Maar het zijn geen wondermiddelen voor de bouw op weg naar Net Zero. Daar is meer voor nodig. De Waal: "Er gebéúrt ook meer. Zo wordt er bij het ontwerp van bouwwerken steeds vaker rekening gehouden met de CO2-uitstoot van het productieproces en kiezen bedrijven voor andere materialen of schonere manieren van transport. Ook maken bedrijven steeds vaker gebruik van HVO, ofwel biodiesel en onderzoeken ze de mogelijkheden van waterstof voor transportmiddelen. Je hoeft als bedrijf ook niet altijd al het materieel in eigendom te hebben, je kunt het ook huren vanuit bijvoorbeeld een deelplatform. Ook dat is duurzaam."

Stap voor stap, zo luidt het advies van Bisschop aan ondernemers die emissies willen reduceren. "Het terugbrengen van CO2-emissies begint met het simpelweg in kaart brengen van waar en hoe CO2 in jouw bedrijf wordt uitgestoten. Komt het vooral uit de eigen bedrijfsvoering? Uit het bedrijfspand? Of komt het door de materialen die je afneemt van andere partijen? Dat laatste is het meest waarschijnlijk. We weten dat gemiddeld maar liefst 95 procent van de CO2-uitstoot in de bouw niet bij een bedrijf zelf vandaan komt, maar uit de rest van de keten. Maar meten is weten. Breng het vooral in kaart. Dan wordt duidelijk waar de grootste winst te behalen valt."

Bedrijven kunnen zelf al aan veel knoppen draaien zodra ze weten waar de "CO2-pijn" zit. Bisschop: "Dat begint bij het verduurzamen van je eigen bedrijfspand en je materieel. Dat is kostbaar, maar hiervoor zijn wel subsidies, zoals de subsidieregeling Schoon en Emissieloos Bouwmaterieel. Het is goed te weten dat subsidies vaak voorlopen op regelgeving. Wat de overheid nu subsidieert, wordt in de toekomst veelal verplicht via wet- en regelgeving."

Bisschop benadrukt daarnaast de noodzaak van innovatie om duurzaamheid verder vorm te geven. "Gelukkig zijn er steeds meer goede voorbeelden van samenwerking op dit gebied. Denk aan het initiatief om verpakkingsmateriaal te reduceren. Want ook door het beperken van verpakkingsmateriaal kan de bouw onnodige CO2-uitstoot vermijden. Ga vooral ook te rade bij collega-bedrijven en bijvoorbeeld brancheorganisaties. En denk ook aan een organisatie als de Dutch Green Building Council (DGBC). Ook die stellen kennis en tools beschikbaar. Niet iedere ondernemer hoeft zelf het wiel uit te vinden."

Net als andere sectoren heeft ook de bouw te maken een opeenstapeling van wet- en regelgeving die verduurzaming moet stimuleren. De Waal: "Wetgeving kan wel degelijk zorgen voor versnelling, maar we moeten ook oppassen dat bedrijven niet alleen maar bezig zijn met de administratie van duurzaamheid en aan daadwerkelijk verbeteren en vernieuwen niet meer toe komen."

Intussen tikt de klok door. Onderzoekbureaus becijferden al dat als we de manier waarop we woningen, gebouwen en infrastructuur realiseren niet veranderen, de bouw al in 2026 een zogenaamd CO2-budget overschrijdt. Hiermee draagt de sector bij aan de opwarming van de aarde met meer dan anderhalve graad. De Waal: "Dit komt al snel dichterbij. De uitstoot van koplopers daalt snel, maar echt grootschalig gebruik van emissieloos materieel, reductie van energieverbruik bij de productie van bouwmaterialen en een flinke omslag van fossiele naar meer circulaire en biobased materialen is nog geen gemeengoed in de bouw."

De technologie en kennis zijn er al om uitstoot van CO2 versneld terug te brengen. Veel vaker moet de versnelling komen van sociale en organisatorische factoren. "Het gaat om gedragsverandering en dienend leiderschap waarbij leiders de belangen van het grotere doel op de eerste plaats zetten", zegt De Waal. “Met andere woorden: bouwondernemingen en opdrachtgevers moeten anders en beter samenwerken, intern en met ketenpartners. Samen kom je sneller tot nieuwe oplossingen en businessmodellen. Dan kan ook deze sector de weg naar Net Zero verder afleggen.”

Lees verder in de bouwsector

De Nederlandse bouwsector behoorde de afgelopen jaren tot een van de best presterende sectoren, ondanks verschillende uitdagingen waar de sector mee te maken heeft. Voorbeelden zijn het stikstof-dossier, de forse prijsverhogingen van energie en bouwmaterialen en ook de personeelstekorten. Gedreven door trends, innovaties en wet- en regelgeving groeit de relevantie van thema’s als duurzaamheid en milieu-impact en zoekt de sector zijn weg naar een nieuw evenwicht.

Bekijk alle artikelen