De meeste Nederlanders kennen Jeroen Dijsselbloem als voormalig minister van Financiën en voormalig voorzitter van de Eurogroep. Minder bekend is dat hij van origine landbouweconoom is. Momenteel is Dijsselbloem onder andere voorzitter van de raad van toezicht van Wageningen University & Research. Wij spraken hem over agrofood en geopolitiek, met een verrassende twist: “Nederland en Frankrijk kunnen elkaar vinden op landbouwgebied.”
Laten we met de actualiteit beginnen: wat betekenen de Amerikaanse verkiezingen voor Europa?
“Ongeacht wie er in het Witte Huis zit, is het buitenlandbeleid van de Verenigde Staten voor lange tijd veranderd. De politieke cultuur in het land is veranderd en daarmee de leiderschapsrol in internationale samenwerking. Ook in de wereldhandel gaat de VS een blijvend andere rol spelen. Het economische conflict met China zal aanhouden want ook bij de Democraten is dat een groot thema. Tegelijkertijd is de rol van instituten als het IMF, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie de afgelopen jaren veel kleiner geworden. Dit alles heeft grote gevolgen voor Europa. De EU is in korte tijd leidend geworden in zaken als klimaatpolitiek, mensenrechten en mededingingsbeleid. Europa is meer zelfbewustzijn aan het krijgen. Dit nieuwe zelfbewustzijn zie ik sterk terug in Brussel, maar ook in Parijs en Berlijn.”
Maar tegelijkertijd zitten we nog midden in het brexitproces en is er in veel lidstaten stevige kritiek op Brussel. Wat hebben bedrijven aan dit zelfbewustzijn?
“Ik denk dat er op het laatste moment nog een akkoord gaat komen met de Britten. Dat vergt wel dat ze de Europese interne markt blijven volgen; iets dat ze natuurlijk formeel zullen ontkennen. In veel landen in Europa hoor je populistische geluiden. Maar in vrijwel alle lidstaten zegt 70-80 procent van de bevolking dat ze binnen de Europese Unie en binnen de euro willen blijven. Dat was tien jaar terug ook al het geval, zoals ik beschrijf in mijn boek “De Eurocrisis”. Toen wilde zelfs in een land als Griekenland de meerderheid van de bevolking niet uittreden. Dus ik vertrouw sterk op de wisdom of the crowds. Het helpt als politici en media, ook in Nederland, de EU minder afschilderen als een technocratische club die zoveel mogelijk geld wil uitgeven. De voordelen van het lidmaatschap van een sterk handelsblok worden steeds duidelijker. De Europese Commissie heeft de afgelopen jaren succesvolle handelsakkoorden gesloten met Aziatische landen. Hier profiteren onze bedrijfstakken van.”
Hoe kan Nederland profiteren van de groeiende Chinese vraag naar zelfvoorziening in de voedselketen zonder dat we daarbij cruciale bedrijven en kennis kwijtraken?
“Europa zal vaker onder druk komen te staan om een positie te kiezen in de Amerikaans-Chinese handelsoorlog. Ik hoop dat we daarin een eigen koers kunnen varen en dus ook de handelsrelatie met China gaande kunnen houden. Daarbij vind ik het dan wél logisch dat we nadenken op welke terreinen we moeten samenwerken met de Chinezen en welke terreinen niet. Als China zijn eigen markt afschermt voor bepaalde Europese producten en diensten, dan is het legitiem dat je ze een koekje van eigen deeg geeft. Op het gebied van agrofood kunnen we prima met China samenwerken. Wageningen University & Research werkt veel samen met Chinese universiteiten. Soms worden daarbij de onderzoeksmethoden en de data gedeeld met de Chinese collega’s, maar dat wil niet meteen zeggen dat ze ons zullen overvleugelen. Kennis is belangrijk, maar het geld wordt vooral verdiend met de technologie die daar uit voortspruit. En daarbij past een offensieve strategie beter dan een defensieve strategie. Als wij op een aantal belangrijke agrofood-terreinen -zoals zaadveredeling- blijven investeren in die kennis en die technologie, dan blijven we daar internationaal veel geld mee verdienen.”
U bent positief over de rol die Europa kan spelen in een veranderende wereld. Maar hoe houden we als land voldoende invloed op Europa?
“Het is een razend interessante tijd met veel kansen. Je moet mee willen sturen in de Brusselse cockpit. We moeten zorgen dat daar Nederlanders op goede plekken zitten. En je moet initiatieven nemen. Je moet niet naar een Brusselse vergadering komen met een lijstje waarop staat wat je vandaag eens wilt gaan tegenhouden. Het stuurt gemakkelijker als je gas geeft dan wanneer je remt. We moeten goed kijken waar gemeenschappelijke belangen lopen. Ik vind de meest recente besluitvorming over het Europese landbouwbeleid teleurstellend. De verduurzaming van de sector gaat in mijn ogen niet snel genoeg. Het is onvermijdelijk dat de Nederlandse overheid de komende jaren verdere stappen zet op het gebied van dierenwelzijn, klimaat en stikstof. Dan kan het interessant zijn om samen te werken met die andere agro-reus in de Unie: Frankrijk. Vroeger was dat land netto-ontvanger in het gemeenschappelijk landbouwbeleid, maar dat is inmiddels omgeslagen. Frankrijk heeft relatief veel kleinschalige boeren, en zij hebben net als Nederlandse boeren behoefte aan een vergoeding voor ecologische doelen. In beide landen willen agrariërs een eerlijke prijs voor hun producten. Het is in het belang van Nederland om hier vorm aan te geven en een level playing field in Europa te creëren.”
De Europese Green Deal is een actueel thema. Hoe kunnen we volgens u groener de crisis uit komen?
“Elke crisis is een geweldige kans om innovatie en vergroening door te zetten en te versnellen. Daarvoor is het wel nodig dat overheden bij hun steunpakketten ook eisen stellen aan de vergroening van economieën. Dat zie ik nu nog weinig gebeuren. Econoom Schumpeter stelt dat als bedrijven massaal moeten sluiten in een crisis, dit ook een kans is voor nieuwe innovatieve bedrijven, businessmodellen en producten. Maar door de steunpakketten van overheden blijft het aantal faillissementen momenteel erg laag. Nu ben ik een sociaaldemocraat en dus niet per se voor een harde sanering van de markten, maar de vraag is wel of het type innovatie dat we nu nodig hebben zoals efficiënter omgaan met energie en grondstoffen een push krijgt. Positief vind ik de ontwikkeling binnen de ECB. Zij kijkt hoe ze haar eigen opkoopprogramma’s kan vergroenen en welke eisen ze moet stellen als toezichthouder aan de portefeuilles en daarmee samenhangende risico’s van banken. Bijvoorbeeld als het gaat om klimaatproblematiek.”
(interviewdatum: 5 november 2020)
Lees verder in de foodsector
De Nederlandse foodsector is koploper op het gebied van arbeidsproductiviteit en innovatie. Robotisering, digitalisering en duurzaamheid zijn belangrijke thema’s waarop ondernemers zich onderscheiden ten opzichte van veel internationale concurrenten.
