Ondernemers zuchten onder hoge inflatie, stijgende rente en dalende koopkracht
Het Nederlandse bedrijfsleven gaat uitdagende tijden tegemoet. Niet alleen de energieprijzen blijven volgend jaar hoog, ook de loonkosten nemen toe, terwijl de economie afkoelt. De snel stijgende rente maakt bovendien financiering duurder en zorgt voor terughoudendheid bij investeerders en financiers.
Download het volledige rapport
(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)
Deze samenloop van moeilijke omstandigheden zorgt bij de meeste ondernemingen voor druk op de winstmarge. De winstgevendheid staat vooral onder druk in de sectoren vastgoed, industrie, dienstverlening, vrijetijdsbesteding en technologie, media en telecom (TMT). Dit blijkt uit een analyse op basis van cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op verzoek van ABN AMRO heeft verstrekt. In totaal kunnen bijna zes op de tien bedrijven (58 procent) de kosten niet of nauwelijks doorberekenen aan hun afnemers.
Dat heeft in een aantal branches gevolgen voor de groei van de bedrijvigheid. Zo produceert de basismetaalindustrie sinds de Russische invasie in Oekraïne circa 6 procent minder, vooral door de sterk gestegen energieprijzen. Zinkproducent Nyrstar heeft de fabriek geheel stilgelegd, net als aluminiumsmelter Damco (het voormalige Aldel) in Delfzijl, dat in oktober zelfs failliet ging. Voor 2023 verwacht ABN AMRO een afname van de industriële productie van 3 procent. Ook voor de leisuresector, de retail, de bouw en de landbouw verwacht ABN AMRO een afname van de economische activiteit, terwijl voor de meeste andere sectoren hooguit trage groei wordt verwacht.
Uitdagende tijden
De Nederlandse economie gaat dan ook uitdagende tijden tegemoet, zoals ABN AMRO in juli al uitgebreid beschreef. In de afgelopen maanden zijn de economische vooruitzichten verslechterd, onder andere doordat Rusland nagenoeg stopte met het leveren van gas aan Europa, wat in augustus leidde tot zeer hoge energieprijzen. Inmiddels begint de economische activiteit daadwerkelijk af te nemen. Onder druk van inflatie, die in het derde kwartaal gemiddeld 12,3 procent bedroeg, stijgende rentes en dalende koopkracht neemt de economische activiteit af. Dat leidt tot moeilijke omstandigheden voor het bedrijfsleven, zoals afnemende consumentenbestedingen. De consument is al geruime tijd erg pessimistisch, maar bleef consumeren. Uit de consumptiecijfers blijkt echter dat de inflatie de laatste maanden meer vat krijgt op de uitgaven aan goederen. De stijgende rente en de verslechterende economische vooruitzichten leiden tot terughoudendheid bij financiers en investeerders, zo blijkt onder andere uit een rondvraag van de Europese Centrale Bank (ECB) en uit de sinds begin dit jaar sterk gedaalde beurskoersen van aandelen en obligaties. Ook het buitenland werkt niet mee. De gevolgen van de oorlog in Oekraïne zorgen voor een stevige recessie in de eurozone, onder meer gedreven door problemen in de industrie van onze oosterburen. Het gevolg is een teruglopende buitenlandse vraag naar Nederlandse exportproducten.
Winstmarges onder druk
Grosso modo staat het bedrijfsleven er nog financieel goed voor, maar de stijgende kosten zetten wel druk op winstmarges in het merendeel van de onderzochte branches. In totaal kunnen bijna zes op de tien bedrijven (58 procent) de kosten niet of nauwelijks doorberekenen. Zo kunnen vooral bedrijven in verhuur van en handel in onroerend goed de stijgende kosten nauwelijks doorberekenen in hun prijzen. Maar liefst 82 procent van de ondernemingen in deze branche geeft dat aan. Vermoedelijk speelt in de vastgoedsector vooral de stijgende rente een rol. In een aantal andere branches wordt de margedruk waarschijnlijk vooral veroorzaakt door stijgende grondstof- en energieprijzen, zoals bij uitgeverijen, die te maken hebben met hogere papierprijzen, de basismetaalindustrie, datacenters, de landbouw, de horeca en sport en recreatie. Ook energie-intensieve dienstverleners zoals wasserijen, sauna’s en crematoria hebben veel last van stijgende kosten.
Bij veel andere branches waar personeelskosten een groot aandeel van de totale kosten beslaan, veroorzaken vermoedelijk vooral de stijgende loonkosten druk op de winstmarge, zoals bij juridische en administratieve dienstverleners. Ook in de uitzendbranche stijgen de personeelskosten door de krapte op de arbeidsmarkt. Normaliter profiteert deze branche van personeelstekorten in andere sectoren, maar de krapte is nu zo groot dat ook uitzenders en recruiters moeilijk aan personeel kunnen komen, waardoor hun bedrijfsvoering hapert en de marge onder druk komt.
Onderstaande top 20 is gebaseerd op cijfers uit de CBS-conjunctuurenquête op SBI-1- en SBI-2-niveau. Voor een aantal branches zijn geen specifieke cijfers beschikbaar, zoals voor bakkers, slagers en glastuinbouwers. Een aantal van die branches is wel zeer energie-intensief. Zie daarover onze eerdere publicatie over energiekosten voor bedrijven. Overigens is het mogelijk dat in een aantal branches kostenstijgingen met enige vertraging worden doorberekend, bijvoorbeeld vanwege lopende contracten.
Macro-economische verwachtingen
De stijgende kosten kunnen de winstmarges direct onder druk zetten. Daarnaast kan hoge inflatie bij de consument leiden tot een afname van de vraag. De lagere groeiprognoses voor de sectoren vertalen zich macro-economisch dan ook in lagere groei in 2023. Wij verwachten dat de Nederlandse economie in 2022 groeit met 4,6 procent, deze groei valt in 2023 terug tot 0,7 procent. In onze ramingen gaan we bovendien uit van kwartalen met negatieve groei tegen het einde van het jaar en het begin van 2023.
Lichtpuntjes
Ondanks de algehele trend van lagere groei, biedt de huidige situatie ook perspectief, in sommige situaties juist ingegeven door die economische afkoeling. Op grondstoffenmarkten zien we vanwege de afnemende vraag sinds enkele maanden prijzen afkoelen van de pieken eerder in het jaar. Energieprijzen spannen de kroon. Gunstige weersvooruitzichten en volle Europese gasvoorraden zorgen voor prijsdalingen van soms 60 procent vanaf de piek in augustus dit jaar. Op andere grondstoffenmarkten, voor de industrie of agrarische sector, zijn eveneens prijsdalingen te zien. Wereldwijde aanvoerlijnen die sinds de pandemie onder druk stonden lijken zich ook te herstellen. Concreet betekent dit dat prijzen voor bijvoorbeeld containervervoer en chips dalen. Samen zorgen deze factoren voor zeer welkome lagere inflatievooruitzichten, al zal het nog zeker tot in 2023 duren voor de consument hier echt iets van merkt.
Ook de overheid biedt perspectief. Middels flinke steunpakketten en een prijsplafond, samen goed voor grofweg 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp), dempt de overheid het koopkrachtverlies dat door de inflatie is ontstaan. Het kabinet maakt daarnaast extra geld beschikbaar voor verduurzaming, via de bestaande energie-investeringsaftrek (EIA) en de milieu-investeringsaftrek (MIA). Ondernemingen kunnen daarmee onder meer energiekosten verlagen en hun verdienvermogen vergroten.
Toch kan de overheid niet voorkomen dat het economische tij keert. De arbeidsmarkt vormt wellicht de belangrijkste bron van veerkracht in de Nederlandse economie. Hoewel wij door een lagere arbeidsvraag en een toename van faillissementen verwachten dat de werkloosheid vanaf eind 2022 licht oploopt, blijft de arbeidsmarkt in historisch perspectief krap, mede door de vergrijzing. De stijging van de werkloosheid blijft beperkt omdat de afgelopen periode van ongekende krapte ondernemers terughoudend maakt in het wegsturen van personeel. In 2023 wordt bovendien gestart met de grote investeringen waartoe in het coalitieakkoord is besloten. De coalitie kwam bij de formatie in 2021 overeen om extra geld uit te trekken voor onder meer infrastructuur. Het is wel nog onzeker in hoeverre deze middelen ook leiden tot bouwproductie op de korte termijn, gegeven de problemen die momenteel in de bouwketen spelen. Ook komen vanuit het Nationaal Groeifonds miljarden beschikbaar voor bijvoorbeeld innovatieve projecten. Deze investeringen geven de vraag naar arbeid een impuls. Wij verwachten een werkloosheidspercentage van 3,6 procent voor 2022 en van 4,2 procent voor 2023.
Meer informatie
Lees het volledige rapport 'Ondernemers zuchten onder hoge inflatie, stijgende rente en dalende koopkracht'.
(Ziet u geen download of kunt u het rapport niet downloaden? Upgrade uw browser dan naar de meest recente versie.)
Lees meer sectoroverstijgende artikelen
Naast de ontwikkelingen en kansen die zich in specifieke sectoren voordoen, zijn er ook volop actuele zaken die effect hebben op alle sectoren. Van klimaatbeleid en verkiezingen tot personeelstekorten en grondstoffenprijzen.
Ondernemen in onzekere tijden
Het zijn onzekere economische tijden voor ondernemers en consumenten. Zaken als de inflatie, de stikstofcrisis, de energieprijs en het personeelstekort houden veel mensen bezig. Gaan we een recessie tegemoet? Of blijft de economie groeien? Kom hierover meer te weten.
